Killing Fields en S21

Vandaag een heftige dag. We gaan een van de 'Security Prisons'' (S21) en een van de vele Killing Fields van de Rode Khmer (KR, Khmer Rouge) bekijken. We hebben de kids voorbereid door ze de geschiedenis van Cambodja te vertellen en ze aan te geven wat we ongeveer vandaag kunnen verwachten.

Na het ontbijt bij het hotel nemen we een tuktuk. We letten helaas niet al te scherp op, en hebben daarom niet in de gaten dat deze tuktuk maar aan 1 kant een rugleuning heeft. Dat maakt het zitten wel erg lastig, maar goed, niets meer aan te doen. De tuktuk brengt ons niet ver van ons hotel, dus in het hartje van de stad, naar S21. Het is een voormalige school (Tuol Sleng) die dus door de KR in gebruik genomen is als centrum waar tegenstanders (met name hogere leden van de voormalige regering en het leger) werden gemarteld en in vrijwel alle gevallen ook werden vermoord. Al van de buitenkant heeft het een zeer lugubere uitstraling. Het zijn 4 lelijke gebouwen, afgebladderde verf en donkere ramen. In schril contrast daarmee staat de binnenplaats, die zeer groen is met palmbomen eromheen. Meteen bij binnenkomst lezen we dat van de ruim 21.000 mensen die hier gevangen hebben gezeten, het er slechts 7 levend vanaf hebben weten te brengen.

Voor de ingang van de eerste cel staat een groot bord waarop de regels van de KR stonden die voor de gevangen golden. Allen zijn gericht op volledige onderwerping en gehoorzaamheid van de gevangen aan de KR. (aanvulling Miran): Vooral de regel dat je niet mag huilen als je wordt gemarteld met electrische schokken of stokslagen is voor Daan onbegrijpelijk. Hij krijgt tranen in zijn ogen en vraagt mij of dat dan al genoeg was om weer verder gemarteld te worden. Tja...
We gaan de eerste cel in van het eerste gebouw. Dit is dus een voormalig klaslokaal. De ruimte is leeg, op een bed na dat in het midden staat. Op het bed liggen een aantal werktuigen, waarvan de voetklemmen duidelijk zijn. De rest is minder duidelijk, maar wat daar precies mee gedaan is wil je eigenlijk ook niet weten. We lopen door naar de volgende cellen. Ze zijn allen hetzelfde, maar bij sommigen hangt een foto aan de muur hoe men de cel aantrof bij de bevrijding. Op die foto zie je dan een schim op een bed liggen. Het blijkt een lichaam in staat van ontbinding te zijn, zo achtergelaten door de KR. Gelukkig zijn de foto's niet al te expliciet, maar het is wel onmiddellijk duidelijk wat er op te zien is, ook voor de kids. Dit soort foto's zie je vervolgens in meerdere ruimtes. Als we de rij cellen op de begane grond hebben gehad hebben de kids er even genoeg van. Vooral Daan trekt het zich toch wel erg aan, ook al omdat hij van de kids zich natuurlijk het beste realiseert op wat voor plek we eigenlijk zijn. Miran en de kids gaan even in de tuin zitten. Ik loop verder naar een andere verdieping. Daar werden, in tegenstelling tot de eerste cellen met de bedden erin die voor ondervraging werden gebruikt, de gevangen bewaard als ze niet onderworpen werden aan marteling of ondervraging. Het is echter niet veel beter, want in deze ruimtes zijn door houten of stenen muren zeer kleine cellen gecreeerd (van ca 1 bij 2 m, zonder bed, stoel of wat dan ook).
(aanvulling Miran):
Bor en Mats vertellen (als ik buiten zit met Daan) uitgebreid over wat ze zagen op de gruwelijke schilderijen met martelmethoden. Je merkt dan toch het verschil in leeftijd, ze vinden het heel eng, maar missen toch (gelukkig) nog een beetje de verbinding met de realiteit. Ze voelen echter ook heel goed de bedrukte sfeer die in het hele complex heerst.
(TO verder):
Ik loop door naar de andere gebouwen. Daar bevinden zich met name de zogenaamde 'mugshots' van de gevangen (dus de portretfoto's). Het zijn bekende beelden maar als je ze daar zo ziet is het echt zeer beklemmend. Alle gevangen kijken recht in de lens en volgen je dus elke stap. Al die mensen hebben het dus niet overleefd, en dan moet je je bedenken dat van slechts een fractie van de gevangen de mugshot is tentoongesteld. Om de een of andere reden hadden de KR, net als de nazi's in Duitsland, de neiging om een zeer nauwkeurig verslag bij te houden van alle gevangenen die er hebben gezeten.

Het is toch elke keer weer onvoorstelbaar om te zien waartoe mensen toe in staat zijn om elkaar aan te doen. Helaas geeft het museum niet veel uitleg over de achtergronden en beweegredenen van de KR, zo die er al zijn. Wat ze wilden bereiken is wel duidelijk, een extreme vorm van Maoisme. Dit zou moeten leiden tot een samenleving zonder geld en waar iedereen meehielp met het bewerken van het land. Alle intellectuelen, geestelijken, kunstenaars etc, die dus normaal niet op het land werkten, werden tot vijand van 'het proletariaat' verklaard. Een beroemd voorbeeld in deze is dat iedereen die een bril droeg al verdacht was en dat was op zich al genoeg om naar de Killing Fields gestuurd te worden. Het waarom van dit alles, dus waarom een staat met alleen maar boeren/landarbeiders beter zou zijn dan een staat waarin ook andere arbeiders werkzaam zijn (zoals bv in het Russische communisme tijdens de Sovjet Unie), wordt echter niet duidelijk.

Aan het eind van de expositie krijgen we foto's te zien van de belangrijkste leiders van de KR. Je zou willen dat ze eruit zagen als beesten, dan begrijp je het tenminste wat beter. Volgens de kids zien sommigen er zelfs 'lief' uit. We verlaten het centrum in een bedrukte stemming. Daan vertelt dat hij het erg indrukwekkend vond, maar toch wel blij was dat we er naartoe zijn gegaan.

De tuktuk brengt ons vervolgens naar een van de Killing Fields. Veel van de gevangenen in S21 zijn hier aan hun eind gekomen. De meesten gaven namelijk uiteindelijk toe aan de belachelijke vragen van de KR (bv of ze een spion waren voor de CIA of de KGB) om maar van de martelingen af te zijn. Die stopten dan ook wel in S21, maar ze werden dan wel naar de Killing Fields gestuurd. Het complex waar wij naar toegaan heet Choeung Ek en ligt zo'n 15 km buiten Phnom Penh. Tijdens de rit ernaartoe regent het pijpenstelen en ook als we aankomen is het niet droog, zij het dat niet meer zo plenst als onderweg. Het is een cliche maar wel waar, het weer past zeer goed bij de plek waar we zijn.

Choeung Ek is een plek waar mensen naartoe gebracht werden om vermoord te worden. Het is dus niet zo dat men erheen moest om op het land te werken en daar bezweek onder de barbaarse omstandigheden. Wat dit betreft zijn de Killing Fields dus wel te vergelijken met de vernietigingskampen van de nazi's. Er lijkt wel een verschil te zitten in het feit dat de Killing Fields her en der verspreid (schijnbaar ad random?) over het land zijn, terwijl de nazi's een volledig doordacht en op efficiency gericht systeem van deportatie en vernietiging hadden opgetuigd. Of het wat uitmaakt kun je je echter wel afvragen.

Ik had een plek verwacht met rijstvelden, zeer uitgestrekt. Het blijkt echter een vrij compact terrein, omgeven door hekken, muren en een aarden wal. Centraal op het terrein staat een toren van naar schatting 20 meter hoog. Bij nadering blijkt de toren een ossarium, dat dus beenderen en schedels van slachtoffers bevat. De geur van wierook en serene muziek maken dat het zeer respectvol is. Wanneer we de de toren hebben bekeken gaan we verder over het terrein. Borden vertellen op de verschillende plekken op zeer feitelijke toon wat er zich heeft afgespeeld. Sommige borden zijn gewoon te gruwelijk om voor de kinderen te vertalen.

Als we het terrein hebben bekeken gaan we naar het kleine informatiecentrum. Daar zien we een video over het KR regime. Vooral de beelden van Phnom Penh dat volledig verlaten is maken zeer veel indruk. Ook hier krijgen we weer de foto's van de top van de KR. Broeder nr 2, Duch (de baas van S21), is vorig jaar veroordeeld. Hij blijkt zich na zijn KR tijd te hebben bekeerd tot het christendom en hij is de enige die aangegeven heeft spijt te hebben van zijn daden. Voor wat het waard is. Hij is inmiddels 69 en heeft 35 jaar cel gekregen. Tja, hoe hoog moet een straf voor dergelijke onmenselijke misdaden zijn?
Nog erger is het natuurlijk dat de overige lieden van de kliek (helaas op Pol Pot na, die is in '98 overleden), nog steeds weigert toe te geven dat ze leiding hebben gegeven aan een van de misdadigste regimes die ooit op aarde heeft bestaan. Verder leren we ook dat een van de verdachten momenteel terecht staat en verdedigd wordt door een Nederlandse advocaat, Victor Koppe. Op zich heeft iedereen recht op een eerlijk proces, zelfs of misschien wel juist dit soort beesten, met name om ervoor te zorgen dat dergelijke lieden zich in de toekomst realiseren dat dit soort wandaden niet ongestraft zullen blijven.

We hebben genoeg gezien en gaan per tuktuk terug naar ons hotel. Omdat we onze zinnen willen verzetten besluiten om nogmaalls een poging te gaan doen om het restaurant te gaan eten dat ons gisteren door onze serveerster in het hotel werd aangeraden. Weer wil ze ons de naam niet geven. De reden is dat het alleen een Khmer naam is. Dit keer nemen we echter geen genoegen met een tuktuk chauffeur die ze uitlegt waar die ons naar toe moet brengen. Ze legt ons uit dat we in 108 street moeten zijn (waar we gisteren dus inderdaad ook waren) en naar een restaurant met zoeken dat het '18' en dan nog een Khmer tekst erachteraan. Binnen moet een aquarium staan en de menukaart moet uit foto's bestaan. We gaan lopen naar het restaurant, want 108 straat is vlak bij ons. We lopen voorbij aan het 'fish' restaurant waar we gisteren waren en inderdaad, 2 deuren verder blijkt het te zitten. We eten samen met de locals.
We kiezen een paar lekkere gerechten uit (onder andere een soort gourmet achtige aangelegenheid). De kids willen graag kikker. Deze blijkt erg lekker, maar ook zeer spicy. Alsof ze 'm in de meest pikante curry hebben gedompeld die ze hebben. Toch nemen ze allemaal een pootje of zelfs 2. Dat hebben we dan ook weer gehad. Het is inderdaad een erg goed restaurant. De Khmer tekst achter '18' blijkt trouwens 'happy' te zijn. Niet dat de betekenis nu dan duidelijker wordt overigens.

Een heftige dag. Hoewel we nog naar Vietnam gaan waar ook een aantal zeer indrukwekkende zaken op het programma staan, lijkt het toch niet onrealistisch om te verwachten dat veel heftiger dan dit eigenlijk niet voorstelbaar is. De oorlog in Cambodja is ook totaal niet te vergelijken met Vietnam. Die was, met al zijn gruwelijkheden nog wel te begrijpen. Amerika is bang voor wereldheerschappij van communisme (afgezien van de vraag of die vrees terecht is) en besluit om Zuid Vietnam te helpen de communisten uit Noord Vietnam tegen te houden. Maar waar was die oorlog in Cambodja nu goed voor? Ik vrees dat een duidelijk antwoord niet te vinden zal zijn, maar het dichtst bij komt waarschijnlijk gewoon vieze binnenlandse politiek: Koning Sihanouk die eerst afstand doet van de troon, daarna verkozen wordt tot premier, verjaagd wordt door een militaire coup van Lon Nol en vervolgens de KR steunt omdat die verwacht op die manier weer in het centrum van de macht te kunnen komen. Later neemt Sihanouk dan weer afstand van de KR, maar dan is het kwaad al geschied en kunnen de KR hun gang gaan. En dan te bedenken dat diezelfde Sihanouk weer doodleuk koning wordt als de KR eindelijk verjaagd is in '79.

Morgen maar iets relaxter doorbrengen.